Rüyəti Hilal (Hilalı görmək)

“Meraqıl-fəlah” daki hədisi-şərifdə, “Ayı görüncə oruc tutun! Təkrar görüncə, orucu tərk edin!” buyuruldu. Bu əmrə görə, ramazan ayı hilalin [yeni ayın] görülməsi ilə başlayır. Hilali görmədən əvvəl edilən hesab ilə, təqvim ilə başlamağın caiz olmadığını, “İbni Abidin” qiblə bəhsində və “Əşiat-ül-ləməat” və “Neməti İslam” sahibləri bildirmişlər.

Yenə “İbni Abidin”, “... Ramazanın başladığını anlamaq üçün astronomik hesablara tabe olmaq olmaz. Çünki, Ramazanı şərifin başlaması, göydə hilalı görməklə olur. Hədisi-şərifdə: “Hilali görüncə, oruca başlayın!” buyuruldu. Hilalın doğulması, görməklə deyil, hesabla məlum olur. Hesabın bildirdiyi qəti doğru olur. Lakin, hilal doğulduğu gecə görülə biləcəyi kimi, o gecə görülməyib, ikinci gecəsi görünə bilər. Ramazanın başlaması, hilalin doğulması ilə deyil, hilalin görülməsi ilə olacağı əmr olundu”. Təqvimlər hilalin görülməsini deyil, doğulmasını bildirdikləri üçün, ramazan ayının başlaması təqvimlə aydın ola bilməz.

Ramazana və bayrama təqvim ilə, hesab ilə başlamaq caiz olmadığı “Fətavayı Hindiyyə”də də yazılmışdır. Şabanın otuzuncu gecəsi, bir şəhərdə hilal görününcə, bütün dünyada oruca başlamaq lazım olur. Gündüz görülən hilal gələcək gecənin hilalıdır.

Şaban ayının otuzuncu gecəsi, günəş qürub edəndə [batanda], hilalı axtarmaq və görüncə gedib qaziyə xəbər vermək, vacibi-kifayədir. Taqiyyuddin Məhəmməd ibni Dakik deyir ki, “İctimai nəyyireyn”dən 1-2 gün keçmədən, hilal heç görülə bilməz.

Hər əsrdə, hər yerdə, Ramazan ayı hilalı görməklə başlayardı. İndi Ramazan ayı, hilalin doğma zamanını hesab etməklə başladılır. Ramazanın başlaması, əhkamı-islamiyyəyə uyğun olmur.

“Məcmuayi-Zühdiyyə”də deyilir ki, “Şəvval ayının hilalını görən bir kimsə, iftar edə bilməz. Çünki, buludlu havada, Şəvval hilalını, iki kişinin və ya bir kişi ilə iki qadının gördüm demələri lazımdır. Açıq havada, Ramazan və Şəvval hilallərini çox kimsənin gördüm demələri lazımdır”. “Qazıhan”da deyilir ki, “Hilal şəfəqdən (işadan) sonra batsa, ikinci gecənin, şəfəqdən (işadan) əvvəl batsa, birinci gecənin hilalıdır”.

Ramazan və bayram aylarının şahidlərlə düzgün olaraq aydın olmadığı yerlərdə, Zilhiccə ayının birinci günü və buradan da onuncu günü, yəni qurban bayramının birinci günü hesab edilir. Bayramın birinci günü, bu hesab ilə olan gündür. Yaxud, bir gün sonradır. Bir gün əvvəl ola bilməz. Çünki, göydə ay doğulmadan əvvəl görünə bilməz.

Qəmər [ay], günəşin və ulduzların, şərqdən qərbə doğru olan, gündəlik hərəkətlərində iştirak etdiyi kimi, Yerin [dünya] ətrafında qərbdən şərqə doğru da hərəkət etməkdədir. Bu hərəkəti, günəşin qərbdən şərqə doğru olan illik hərəkətini daha sürətlidir. Qəmər [ay], bu hərəkətində bir dövrünü 27 gün 8 saat tamamlamaqdadır. Bu səbəb ilə, gündəlik dövrünü ulduzlardan əlli dəqiqə 30 saniyə sonra tamamlar. Günəş isə, gündəlik hərəkətini dörd dəqiqə sonra tamamlamaqdadır. Bunun üçün Ay bir əvvəlki günə nisbətən Günəşdən daha sonra Nisf-ün-nəhara [gündüz vaxtını ortasına] gəlir və birinci gecə günəşdən 45 dəqiqə sonra qürub edir [batır]. Qəmər [ay], yer kürəsinin ətrafında dönərkən, mahrekinin [orbitinin] olduğu müstəvisi ilə, husuf müstəvisi [ekliptik müstəvisi] arasında təqribən  beş dərəcəlik bir zaviyə [bucaq] vardır. Hər dövründə bir kərrə Ay ilə Günəş yer kürəsinin eyni tərəfində olaraq, üçü bir istiqamətdə olurlar. Bu hala “ictimai-neyyireyn = conjunction” deyilir. Bu halda ikən, Qəmər [ayın] bizə qarşı olan üzü qaranlıq olur. Ayı görə bilmirik. Bu zamana “muhak” deyilir. Muhak zamanı sabit deyil. Yirmisekiz saat ilə yetmişiki saat arasında dəyişməkdədir. Osmanlı alimlərinin təqvimlərində azamı olaraq üç gün [72 saat] hesab edildiyini görürük. İctimai vaxtı, muhak zamanının tam ortası olub, elmi Təqvimlərdə hər ay üçün yazılmışdır. Yer [Dünya] də günəş ətrafında hərəkət etdiyi üçüniki ictimai vaxt arasındakı zaman, 29 gün 13 saat olmaqdadır. İctimai vaxtında, şəms [günəş] ilə qəmər [ay], eyni vaxtı Nisf-ün-nehardan [gündüz vaxtının ortasından] keçməkdədir. İctimai vaxtından səkkiz dərəcə [təqribən 14 saat] keçmədən əvvəl, yəni Yer ilə Qəməri və Yer ilə Şəmsi birləşdirən, iki yarım doğru arasındakı “Beynunet = Elongation” zaviyəsi səkkiz dərəcədən [14 saatdan] az ikən, hilal heç bir zamanda, heç bir yerdə görülə bilməz. Azamı 18 dərəcə olunca, ay muhakdan xilas olub, günəş batarkən 45 dəqiqə içində qərb tərəfdə üfüq xətti üzərində yeni ayın hilalı görünür. Lakin, 57 dəqiqə “ixtilafı manzar”inə görə, üfüqə 5 dərəcə yaxınlaşınca görülə bilməz. Muhakdan xilas olduğu vakt, hansı məmləkətdə günəş batmakda isə, o tul dərəcəsindəki məmləkətlərdən hilal görünür. Sonrakı saatlarda və ya gecə, bunların qərbindənki məmləkətlərdə də günəşin qürubundan [batmasından] sonra görülə bilər.

Bu hesablar qəməri ayın başladığı vaxtı tapmaq üçün deyil, Hilalın görünə biləcəyi gecəni anlamaq üçündür. İmamı Sübki də belə buyurdu. İmam sözünü tərsinə çevirənlərə aldanmamaq lazımdır. Hilalin görülməsi təqvimlə bildirilən gün və ya bundan bir gün sonra olur, bir gün əvvəl olmaz (Tahtavi və Şernblali haşiyələri). “İbni Abidin”, birinci cild, 289-cu səhifədə, qiblə təyinini bildirərkən, deyir ki: “Ramazanı-şərifin birinci gününü anlamaqda təqvimə etibar etməmək lazımdır, buyurdular. Çünki oruc, göydə yeni ayı görməklə fərz olur. Peyğəmbərimiz (sallallahü aleyhi və səlləm), “Hilali görüncə oruca başlayın!” buyurdu. Halbuki hilalin doğulması, görməklə deyil, hesabla və hesab səhih olub, hilal, hesab bildirdiyi gecədə doğular. Lakin, o gecə görülməyib, bir gecə sonra görülə bilər və oruca hilalın doğulduğu gecə deyil, göründüyü gecə başlamaq lazımdır. Çünki, islamiyyət belə əmr buyurmuşdur”. Səmada, Ramazanı-şərif hilalını axtarmaq bir ibadətdir. Görünür ki, Ramazanı-şərif başlanğıcını əvvəlcədən xəbər vermək, islamiyyəti bilməməyin əlamətidir. Qurban bayramının birinci günü də, Zilhiccə ayının hilalını görməklə aydın olar. Zilhiccə ayının doqquzuncu Ərəfə günü, hesabla, təqvimlə aydın gün və ya bundan bir gün sonra olur. Bundan bir gün əvvəl Ərəfata çıxanların həcləri səhih olmur. Heç biri Hacı ola bilmir. Şabanın 29-cu günü, günəş qürub edəndə [batanda], qərb tərəfindəki zahiri üfüq xətti üzərində ramazan hilalını axtarmaq vacibdir.

Adil olan, yəni böyük günah işləmiyən, əhli-sünnə bir müsliman, hilalı tutqun havada görüncə, hakimə, Valiyə xəbər verər. Qəbul edilərsə, hər yerdə ramazan başlayır. Hakim, Vali olmayan yerdə, bir müsəlman hilalı görüncə, o yerdə ramazan başlayır.

Bidət əhlinin, fasiqin sözü qəbul edilməz. Açıq havada çox kimsənin xəbər verməsi lazımdır. Hilal görülməzsə, Şaban ayı otuz gün qəbul edilib, ertəsi gün Ramazan olur. Təqvim ilə, astronomik hesablarla Ramazan başlanmaz. “Bahr” və “Hindiyyə”də və “Qazıhan”da deyilir ki, “Dar-ül-harbdəki əsir, Ramazanın başını bilmədən təqvimə baxaraq, bir ay oruc tutsa, Ramazandan bir gün əvvəl və ya Ramazanın ikinci günü yaxud tam Ramazan başında oruca başlamış ola bilər. Birinci halda, Ramazandan birgün əvvəl tutmuş və Ramazanın son günü bayram etmişdir. İkinci halda, Ramazanın birinci günü tutmamış, son günü də bayramda tutmuşdur. Hər iki halda da, Ramazan yirmisekiz gün oruc tutmuş olub bayramdan sonra, iki gün qəza tutması lazım olur. Üçüncü halda, oruc tutduğu bir ayın ilk və son günlərinin Ramazana təsadüf etdiyi şübhəlidir. Ramazan olduğu şübhəli günlərdəki oruc səhih olmadığı üçün, yenə iki gün qəza edər.” Bundan aydın olur ki, Ramazana, göydə hilalı görməklə deyil, əvvəlcədən hazırlanmış təqvimə görə başlıyanların, bayramdan sonra iki gün qəza niyyəti ilə oruc tutmaları lazımdır. Məsələn, “Ramazandan sonra, iki gün qəza orucu tutmaq da haradan çıxdı? Heç bir kitabda belə bir şey yoxdur deyirlər”. Kitablarda yazılı deyil sözü yanlışdır. Çünki, hər əsrdə, hər yerdə, Ramazan ayı, hilalı görməklə başlardı. İki gün qəza orucuna lüzum yokdu. İndi, Ramazan ayı, hilalin doğma zamanını hesab etməklə başladılır. Ramazanın başlaması, əhkamı-islamiyyəyə uyğun olmur. Bu səhvi düzəltmək üçün, bayramdan sonra iki gün qəza orucu tutmaq lazım olduğu, Tahtavinin “Məraqıl-fəlah” haşiyəsində yazılmışdır. Ramazana, hilalı görmədən başlayıb, 29-cu gecəsi bayram hilalı görülsə, Şaban ruyət ilə başlamış isə, bayramdan sonra bir gün qəza edilir. Ruyət ilə başlamamış isə, iki gün qəza tutulacağı “Hindiyyə” və “Qazıhan”da yazılmışdır.
“İbni Abidin” (rahimə-hullahü təala) “Rədd-ül-muhtar” kitabında buyurur ki: “Ramazan ayının başında, göydə hilalı, yəni yeni ayı axtarmaq, ağıllı və büluq olan hər müsəlman üzərinə vacibi-kifayədir. Görüncə, qaziyə, yəni hakimə xəbər verməsi də vacibdir. Qazi qəbul və elan edincə, [hər məmləkətdə] bütün müsəlmanların o gün oruc tutmaları fərz olur. Buludlu havada, ədalətli olan bir müsəlmanın xəbəri qəbul edilir. Buludsuz havada, çox kimsənin xəbər verməsi lazımdır. Qazı və ya müsəlman vali olmayan yerlərdə, ədalətli bir müsəlmanın gördüm deməsi ilə, bunu eşidənlərin oruc tutmaları lazım olur. Ramazan ayının təqvim ilə, hesab ilə başlanması caiz deyil. Adil olsalar belə, Ramazan ayının başlaması üçün, bunların hesablarının qiyməti yoxdur. Bunların Ramazan halalının doğulacağı günü əvvəlcədən xəbər vermələri ilə, Ramazan orucu başlanmaz. Şafii alimlərindən İmamı Sübki (rahimə-hüllahü təala), “Şabanın otuzuncu gecəsi hilalı gördüyünü söyləyən olsa, hesab ilə, hilalın bir gecə sonra doğulacağı bildirilsə, burada hesaba inanılar. Çünki, hesabla aydın olan qətidir. Doğulmadan bir gecə əvvəl görülməsi qeyri-mümkündür” deyir. [Hilali görməklə Ramazanın başlanması, hesabla anlaşılandan bir gün sonra ola bilər. Lakin bir gün əvvəl ola bilməz.] Şəms-ül-əimmə Halvanı (rahimə-hullahü təala) buyurur ki, “Ramazan ayının başlanması, hilalin görülməsi ilə olur, Hilalın doğulması ilə başlanmaz. Hesab hilalın doğulduğu gecəni bildirdiyi üçün, Ramazanı-şərif ayının başlanması hesab ilə aydın ola bilməz. İki ədalətli müsəlmanın, “Hilalı gördük” demələri ilə və ya qazinin hökm etməsi ilə, bir yerdə Ramazan başlayınca, dünyanın hər yerində oruca başlamaq lazım olur. Həcc, qurban və namaz vaxtı belə deyil. Bunlar vaxtlarının bir yerdə məlum olması ilə, başqa yerlərdə də belə olmaları lazım gəlməz.” [Yəni, bu üçü məhəllidir]

Təqvimlər, hilalın görülməsini deyil, doğulmasını bildirdikləri üçün, Ramazan ayının başlaması təqvimlə aydın ola bilməz. Təqvimlərdə bildirilən gecədən əvvəlki gecədə “Hilalı gördük” demək yanlışdır. [Belə səhv sözə tabe olaraq Ərafata çıxmış olanların həcci səhih olmaz. Bunlar Hacı olmazlar.]


TÜRKİYƏ TƏQVİMİ
VAXT HESABLAMA HEYƏTİ İDARƏSİ
E-poçt ünvanımız: info@turktakvim.com